حصر صفت بر موصوفحصر صفت بر موصوف به اختصاص صفت به موصوف معیّن و سلب آن از سایر اشیا اطلاق می‌شود. ۱ - تعریفحصر صفت بر موصوف، مقابل حصر موصوف بر صفت بوده و به این معنا است که این صفت از موصوف خود به موصوف دیگری تجاوز نمی‌کند، هر چند ممکن است موصوفِ آن، صفات دیگری هم داشته باشد، مانند: «لاسیف الا ذوالفقار» که صفت شمشیر بودن، در ذوالفقار منحصر شده است و گویا سایر شمشیرها، شمشیر نیست، گر چه ذوالفقار صفات دیگری هم دارد. و نیز مانند: «لافتی اِلاّ علیّ» که صفت جوانمردی، در علی علیه‌السّلام حصر شده است. ۲ - اقسامحصر صفت بر موصوف از نظر وجودی در خارج بیشتر از حصر موصوف بر صفت است و این حصر دو گونه است: ۱. حصر حقیقی ؛ ۲. حصر ادعایی و مجازی. یعنی: گاهی حقیقتاً صفت در موصوفی منحصر است و گاهی متکلم مبالغه کرده و به صورت مجازی صفت را در این موصوف منحصر کرده است، که در این صورت، بر حصر دلالت نمی‌کند. [۲]
فیض، علیرضا، مبادی فقه و اصول، ج۲، ص۲۴۷.
برای مثال، جمله: «انّما الفقیه زید» دلالت می‌کند بر این که فقیه ، فقط زید است و فقاهت غیر او یا در حاشیه است و یا فقاهت نیست، و یا وقتی گفته می‌شود: «انما القدرة لله» به این معنا است که قدرت در خداوند متعال منحصر است و از این نظر که قدرت غیر او اصلی نبوده و حاشیه‌ای است، گویا قدرتی وجود ندارد. ۳ - نکتهچون حصر و قصر به یک معنا است، از حصر صفت بر موصوف، به قصر صفت بر موصوف نیز تعبیر شده است. [۳]
محمدی، علی، شرح اصول فقه، ج۱، ص۲۷۲.
۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۴۲۳، برگرفته از مقاله «حصر صفت بر موصوف». |